Omurilik sıvısı, diğer bir adıyla beyin omurilik sıvısı (BOS) veya bel suyu, omurilik ve beyin çevresinde dolaşan berrak bir sıvıdır. Omurilik, omurlar arasında yer alan kemik bir kanal içerisinde yer almakta ve bu sıvı içinde korunmaktadır. BOS, beyin ve omurilikteki ventrikül adı verilen boşluklarda üretilir ve daha sonra omurilik kanalından geçerek beyin zarında bulunan kanallardan tekrar emilir. Günlük olarak yaklaşık yarım litre BOS üretilir ve emilir. Beyin ve omurilik yapılarının korunması ve mikropların doğrudan bu yapılarla temasının engellenmesi açısından BOS'un rolü kritiktir. Bu nedenle BOS'un düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.

BOS incelemesi, genellikle beyin ve omurilik yapılarındaki iltihabi ve mikrobik rahatsızlıkların tespiti amacıyla yapılır. Beyinde oluşan mikrobik enfeksiyonlar omurilik suyuna da geçebileceğinden, menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonların tespitinde BOS'un mikroskop yardımı ile incelenmesi büyük önem taşır.

Ayrıca, multipl skleroz (MS) ve Akut Disseminan Ensefalomiyelit (ADEM) gibi iltihap yoluyla ilerleyen nörolojik rahatsızlıkların teşhisinde de BOS analizi yapılır. BOS basıncının arttığı durumlar, normal basınçlı hidrosefali ve psödotümör serebri gibi rahatsızlıkların teşhisinde de BOS incelemesi önemlidir. Beyin ve beyin zarı tümörlerinin sitolojik incelemesinde de BOS alınması teşhis açısından önem arz eder.

Omurilik sıvısında oligoklonal bandın pozitif olması, beyin ve omurilik yapılarında immünoglobulin sentezlendiğinin bir işaretidir. Özellikle MS rahatsızlığının tespiti için istenen bu test, diğer iltihabi veya enfeksiyon rahatsızlıklarında da pozitif olabilir. Bu nedenle, oligoklonal bandın pozitif çıkması MS'in kesin bir belirleyicisi değildir ve net bilgi sağlamaz. Negatif çıkması da MS'in kesinlikle olmadığını göstermez. MS hastalarının %80-90'ında oligoklonal band incelemesi pozitiftir.

Omurilik sıvısı, sırt bölgesinden uzun bir iğne aracılığıyla alınır. Bu işlem sonrası en yaygın karşılaşılan durum baş ağrısıdır. Kafatası içerisindeki basınç seviyesinin azalması nedeniyle bu ağrı genellikle otururken veya ayağa kalkarken hissedilir, yatarken ortadan kaybolur. Bazen mide bulantısı ve kusma da eşlik edebilir. Baş ağrısı %5-10 sıklıkla gözlemlenir. Tedavi aşamasında ağrı kesiciler, yatarak istirahat ve bol miktarda sıvı tüketimi önerilir.

Omurilik sıvısının alınması sırasında enfeksiyon kapma, lokal kanama, sinir yaralanmaları ve beyin herniasyonu gibi riskler bulunur, ancak uzman kişilerce yapıldığında bu riskler minimize edilir.

Omurilik sıvısı alınmadan önce, bu işlemin uygulanmasına engel teşkil edebilecek bir durumun olup olmadığı tespit edilmelidir. Kafatası içerisinde tümör, beyin ödemi veya kanamaya yatkınlık olup olmadığı belirlenmelidir. Engelleyici bir durum tespit edilmezse, deriye sprey veya iğneyle lokal anestezi uygulanır. Steril bir ortam oluşturularak iğne yardımıyla 2-4 tüp kadar omurilik sıvısı alınır. Bazı özel durumlarda kan analizi de gerekebilir. Hasta, işlem sonrası bir saat hastanede gözlem altında tutulur ve ardından evine gönderilebilir. Bu işlem hasta yatağında, sedye üzerinde veya acil serviste yapılabilir, ameliyathane gerektirmez. İşlem sonrası araç kullanılmamalı, en az 24 saat yatak istirahati ve bol sıvı tüketimi önerilir. Baş ağrısı gözlemlendiğinde istirahat ve sıvı tüketim süresi uzatılmalıdır.

Omurilik sıvısı alınmasının çocuk sahibi olamama konusunda sorunlara yol açacağına dair yanlış bir bilgi bulunmaktadır. Uzmanlar tarafından da kanıtlanmış bir kesinlik söz konusudur. Yani omurilik sıvısı alma işlemi ile çocuk sahibi olamama arasında bir bağlantı bulunmamaktadır. Genellikle omurilik sıvısı alınmasını gerekli kılan nörolojik rahatsızlıkların varlığından kaynaklanan sıkıntılar, yanlış bir aktarım ile omurilik sıvısı alınmasına ithaf edilmiştir.